Πλησιάζουν τα Χριστούγεννα, η πόλη γεμίζει πολύχρωμα στολίδια και λαμπάκια που αναβοσβήνουν. Στους δρόμους, στις πλατείες, στα μαγαζιά, στις βεράντες των σπιτιών, όπου κι αν γυρίσουμε το βλέμμα μας, θα διασταυρωθεί, θέλοντας και μη, με κάτι που θυμίζει γιορτές. Παραδοσιακά, τα Χριστούγεννα και η Πρωτοχρονιά είναι ημέρες αγάπης και συγχώρεσης. Μέρες συνυφασμένες με το συναίσθημα της χαράς και την όμορφη διάθεση. Παιδιά που περιμένουν τα δώρα του Άι Βασίλη, πλουσιοπάροχα τραπέζια, πολυτελή ρεβεγιόν, καλοντυμένοι άνθρωποι… Μια γενικευμένη χαρούμενη κατάσταση που μοιάζει να επιβάλλεται από παντού. Όμως η κυρίαρχη γιορτινή ατμόσφαιρα συχνά επιφέρει αντίθετα αποτελέσματα από τα αναμενόμενα. Πολλοί άνθρωποι αυτήν την χρονική περίοδο βιώνουν έντονη μελαγχολία και θλίψη (Μελαγχολία των Χριστουγέννων – Christmas blues), γεγονός το οποίο επιβεβαιώνεται και από το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας.
Υπάρχουν λοιπόν άνθρωποι που τα Χριστούγεννα αισθάνονται ακατανόητα διαφορετικοί, παρείσακτοι και ανεπιθύμητοι από τους “χαρούμενους” συνανθρώπους τους. Όχι μόνο δεν τους ενθουσιάζει η περιρρέουσα ατμόσφαιρα, αλλά τους στενοχωρεί ή/ και τους θυμώνει. Δεν μπορούν να εντάξουν τον εαυτό τους σε αυτό που συμβαίνει στο εξωτερικό περιβάλλον τους. Το αίσθημα της μοναξιάς και της αποτυχίας βγαίνει στην επιφάνεια ανεξέλεγκτο και ίσως υπερβολικό – ίσως σε μια παράλογη αντιστοιχία με την υπερβολική χαρά. Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, που τον μήνα Δεκέμβριο, δηλαδή το χρονικό διάστημα γύρω από τις ημέρες των γιορτών των Χριστουγέννων, σημειώνονται τα μεγαλύτερα ποσοστά αυτοκτονιών. Μάλιστα, για τα άτομα που υποφέρουν ήδη από κατάθλιψη ή άλλες ψυχικές διαταραχές, αυτές οι μέρες είναι εξαιρετικά επώδυνες και επικίνδυνες.
Έχοντας ήδη αναλύσει την ψυχολογία των διακοπών και το άγχος που μας διακατέχει γύρω από αυτές, μπορούμε να σχηματίσουμε μια ιδέα ότι κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στις διακοπές των Χριστουγέννων. Ωστόσο, αυτές οι διακοπές εμπεριέχουν πιο πολλούς συμβολισμούς και είναι επενδεδυμένες με περισσότερες προσδοκίες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το άγχος και η θλίψη να βρίσκουν πρόσφορο έδαφος να κάνουν την εμφάνισή τους.
Ας δούμε τους πιο σημαντικούς λόγους που πυροδοτούν την μελαγχολία των Χριστουγέννων:
Οικογένεια/ σχέσεις.
Οι κοινωνικές και εθιμοτυπικές παραδόσεις – μέχρι και οι εορταστικές ταινίες στην τηλεόραση – προβάλλουν το πρότυπο της μεγάλης χαρούμενης οικογένειας. Αυτής που μαζεύεται γύρω από το χριστουγεννιάτικο τραπέζι και περνάνε καταπληκτικά, συζητώντας όμορφα, παίζοντας παιχνίδια και ανταλλάζοντας φανταστικά δώρα. Τι γίνεται όμως όταν κάνουμε τη σύγκριση του προτύπου με την δική μας πραγματικότητα; Γιατί η δική μας οικογένεια δεν είναι τόσο δεμένη; Γιατί μαλώνουμε; Γιατί βαριόμαστε; Γιατί δεν είμαστε η οικογένεια που ονειρευτήκαμε; Έρχονται στην επιφάνεια τόσα ερωτήματα, που δεν έχουν απλές απαντήσεις. Ποιος είμαι; Πού ανήκω; Πώς είναι άραγε η ζωή που θέλω να ζήσω;
Όταν μάλιστα, η οικογένεια βιώνει μια δύσκολη συγκυρία, όπως μια φυσική απώλεια ενός μέλους, μια ασθένεια, έναν χωρισμό, μια ρήξη στις σχέσεις των μελών, η θλίψη μας κυριεύει. Αισθανόμαστε πιεσμένοι, πολλές φορές εκδηλώνουμε ψυχοσωματικά συμπτώματα, πχ κακοδιαθεσία, πονοκέφαλο ή στομαχικές διαταραχές. Δυστυχώς, δεν είναι λίγες οι φορές που το γιορτινό τραπέζι συνοδεύεται από έναν έντονο καβγά που χαρακτηρίζει συνολικά την περίοδο των εορτών. Ενδεχομένως να την καθιστά τραυματική μέσα μας και τελικά οδηγεί στο να την αντιμετωπίζουμε με καχυποψία και μεγάλη αγωνία.
Είναι σαφές ότι δεν μπορούν όλα αυτά να μπουν σε διεργασία αναζήτησης μόνο κ μόνο επειδή είναι διακοπές Χριστουγέννων και πρέπει με το ζόρι να είμαστε χαμογελαστοί. Πρόκειται για μια ακούσια ανώμαλη προσγείωση σε βαθιά ερωτήματα, υπαρξιακά. Θέλουν χρόνο και πολλή προσπάθεια ώστε να απαντηθούν και να τοποθετηθούν οι σωστές βάσεις, οι πολύ προσωπικές για τον καθένα μας. Μπορεί να αναδύονται σοβαρότατα ζητήματα λόγω του ότι με την αφορμή των διακοπών ξεφεύγουμε λίγο από το προστατευτικό κουκούλι της καθημερινότητας. Παρόλα αυτά, θέλει μεγάλη προσοχή στο πως και πότε θα επιλέξουμε να τα επεξεργαστούμε.
Υψηλές προσδοκίες.
Οι άνθρωποι γύρω από τις γιορτινές ημέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς χτίζουν προσδοκίες διαφόρων επιπέδων. Προσδοκίες που αφορούν στα εξής:
- πόσο καλά θα περάσω,
- πόσα δώρα θα ψωνίσω,
- πόσο όμορφο θα είναι το τραπέζι ή το ρεβεγιόν που θα ετοιμάσω,
- πού θα με καλέσουν να πάω,
- πού θα βγω να διασκεδάσω,
- με ποιους φίλους θα είμαι,
- θα κερδίσω στα χαρτιά ή στο καζίνο,
- θα έχω χρόνο για μένα,
- θα πάω το ταξίδι που ονειρεύομαι,
- θα ζήσω τη μαγεία των γιορτών, κτλ.
Μέσα σε λίγες ημέρες επιθυμούμε να καλύψουμε τόσες ανάγκες και επιθυμίες, που ρεαλιστικά αν το δούμε, δεν βγαίνει!
Είναι βέβαιο ότι αρκετές από τις προσδοκίες μας θα ματαιωθούν και θα νιώσουμε κι εμείς ματαιωμένοι. Αν προσθέσουμε και την προσωπική προσδοκία για συνεχή συντονισμό με το κυρίαρχο πνεύμα των ημερών, η παραμικρή απόκλιση θα μας φέρει σε ακόμα πιο δυσμενή θέση. Αν θεωρήσουμε την λύπη και την αγωνία συναισθήματα που θεωρούνται εξόριστα από αυτήν την χρονική περίοδο, τότε είναι πολύ πιθανό να είμαστε κι εμείς οι ίδιοι εξορισμένοι από τον εαυτό μας. Θα νιώθουμε ότι έχουμε αποτύχει στο να ταιριάξουμε με τις σκληρές συναισθηματικές επιταγές απόλυτης χαράς του πνεύματος των Χριστουγέννων.
Οικονομική δυστοκία.
Η εορταστική περίοδος φέρνει στα καταστήματα το εορταστικό ωράριο και μαζί με την εξάντληση των παραπάνω ωρών εργασίας των εργαζομένων στο χώρο του εμπορίου, υπάρχει στην άλλη όχθη το άγχος των επιχειρηματιών για αύξηση των εσόδων τους, σε μια τελευταία και πολλά υποσχόμενη προσπάθεια να ανεβάσουν τον τζίρο της χρονιάς. Ταυτόχρονα, σε όλους τους ανθρώπους υπάρχει το άγχος των οικονομικών, εξαιτίας των αυξημένων υποχρεώσεων και οικονομικών απαιτήσεων των γιορτών (δώρα, προετοιμασία φαγητού/γλυκών, παιχνίδια στα παιδιά, βόλτες, ψώνια, εκδρομές, διασκέδαση) που συνυπάρχουν με τα τρέχοντα έξοδα κάθε νοικοκυριού.
Λόγω της οικονομικής κρίσης που διανύει η χώρα μας τα τελευταία χρόνια, οι περισσότεροι εργαζόμενοι δεν λαμβάνουν πια δώρο Χριστουγέννων. Επίσης μια πληθώρα ατόμων βρίσκονται υπό καθεστώς ανεργίας. Άρα οι οικονομικές δαπάνες λόγω γιορτών είναι αδύνατο να καλυφθούν, γεγονός το οποίο οδηγεί σε συναισθήματα θλίψης, αγωνίας, ντροπής, απόγνωσης και θυμού. Πολλοί άνθρωποι όλο αυτό το βιώνουν ακόμα πιο άσχημα, ως προσωπική αποτυχία και αναξιότητα που καταλήγει σε ενοχή και μομφή προς τον εαυτό τους.
Προσωπικός απολογισμός.
Το τέλος του Δεκέμβρη ταυτίζεται με το κλείσιμο του έτους και με έναν απολογισμό της χρονιάς που πέρασε σε κάθε τομέα της ζωής. Προσωπικές επιδιώξεις, οικογενειακά, επαγγελματικά, διαπροσωπικές σχέσεις κλπ. Ξετυλίγοντας το κουβάρι των επιδιώξεών μας και κάνοντας παράλληλα την αυτοκριτική μας καταλήγουμε κατά κάποιο τρόπο σε μια αυτο-αξιολόγηση. Η διαδικασία αυτή, για έναν φιλόδοξο άνθρωπο που θέτει διαρκώς ψηλά τον πήχη και κρίνει αυστηρά τον εαυτό του, μπορεί να είναι ιδιαιτέρως στρεσογόνα και ψυχοπιεστική. Είναι πιθανό να διαπιστωθούν λάθη, παραλείψεις ή αστοχίες και εν γένει στόχοι που τέθηκαν μέσα στο έτος που φεύγει και για διάφορους λόγους δεν επιτεύχθηκαν. Συμβαίνει οι αποκλίσεις από τον αρχικό στόχο να χαρακτηρισθούν άκαμπτα μέσα μας, ως αποτυχίες και μόνο ως αποτυχίες. Αν δεν αναλυθούν και αιτιολογηθούν, είναι λογικό και αναμενόμενο να αισθανόμαστε θλίψη και ματαιότητα μέσα στις γιορτές.
Οι γιορτές μπορεί να μας αποδυναμώσουν ψυχοσυναισθηματικά, αν πέσουμε στην παγίδα της σύγκρισης. Στην παγίδα της σκέψης που ορίζει το πώς πρέπει να είμαστε σε σχέση με το πως είναι οι άλλοι. Είναι όμως στη διακριτική μας ευχέρεια να μην αφήσουμε το κοινωνικό “πρέπει” να καθορίσει την ψυχολογία μας, μόνο και μόνο για να μη χαρακτηριστούμε διαφορετικοί. Ας σκεφτούμε λίγο αλλιώς! Τι πειράζει αν είμαστε διαφορετικοί; Δεν έχουμε δικαίωμα να νιώθουμε αρνητικά συναισθήματα; Δεν έχουμε δικαίωμα να μη μας αρέσει η λάμψη από τη χρυσόσκονη; Φυσικά και έχουμε και μπορούμε να το υπερασπιστούμε! Μας επιτρέπεται λοιπόν να νιώσουμε αυτή την μελαγχολία των Χριστουγέννων!
Υπάρχει τρόπος να αντέξουμε τις γιορτές και τη μελαγχολία των Χριστουγέννων; Υπάρχει και δεν είναι μόνο ένας!
Οι παραδόσεις και τα έθιμα έχουν νόημα όταν μας κάνουν να νιώθουμε πληρότητα όχι όταν μας πιέζουν. Αν λοιπόν υπάρχουν συνήθειες μέσα σε μια οικογένεια που δεν λειτουργούν πια, καλό είναι να τις αλλάξουμε. Για παράδειγμα, αν συνηθίζαμε να κάνουμε γιορτές μαζί με κάποιους φίλους που δεν έχουμε πλέον το ίδιο καλές σχέσεις, αν συνηθίζαμε να γιορτάζουμε στην περιοχή που ζούμε αλλά φέτος θέλουμε να ταξιδέψουμε, αν κάποιο αγαπημένο πρόσωπο έχει φύγει από τη ζωή και δεν έχουμε διάθεση για το παιχνίδι που συνηθίζαμε να παίζουμε την Πρωτοχρονιά, κ.ο.κ. Οι παραδόσεις υπάρχουν για να εξελίσσονται και οι συνήθειες να αντικαθίστανται από καινούριες.
Με παρόμοιο τρόπο μπορούμε να διαχειριστούμε το άγχος των δώρων. Αν τα οικονομικά μας δεν επιτρέπουν να αγοράσουμε τα δώρα που συνηθίζαμε να κάνουμε σε συγγενείς και φίλους, μπορούμε να σκεφτούμε κάτι πιο φθηνό. Πάλι θα είναι δώρα που θα φροντίσουμε να συμβολίζουν την αγάπη μας για το κάθε πρόσωπο με το οποίο θα τα ανταλλάξουμε. Αυτό που μετράει είναι η προσφορά και η ζεστασιά στην ψυχή μας κι όχι το οικονομικό αντίτιμο! Θα ήταν εξαιρετικά βοηθητικό αν εφαρμόσουμε την ίδια λογική και στη διασκέδασή μας. Δεν χρειάζεται να σπαταλήσουμε πολλά χρήματα για να περάσουμε καλά. Μπορούμε να βρούμε εναλλακτικούς τρόπους διασκέδασης που σε συνδυασμό με την σωστή παρέα, ίσως τελικά να μας προσφέρουν μεγαλύτερη ικανοποίηση.
Φροντίδα στον εαυτό μας
Επίσης, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι μπορούμε και πρέπει να φροντίσουμε τον εαυτό μας. Να αφιερώσουμε χρόνο σε μας. Να γράψουμε τις σκέψεις μας. Να βρεθούμε με ανθρώπους που πραγματικά θέλουμε και όχι με άλλους που μας είναι αδιάφοροι ή ενοχλητικοί. Η συνειδητή αυτοπροστασία δεν είναι εγωισμός, είναι αγάπη και σεβασμός προς τον εαυτό μας. Μπορούμε να μιλήσουμε ανοιχτά στους δικούς μας ανθρώπους για το πως αισθανόμαστε. Να έρθουμε πιο κοντά μαζί τους και να τους ζητήσουμε να μη μας πιέζουν να κάνουμε πράγματα που δεν αντέχουμε. Δεν υπάρχει λόγος να καβγαδίσουμε. Αυτό που έχει σημασία είναι να θέσουμε τα όριά μας και να εκφραστούμε αυθεντικά, χωρίς υποκρισία και χωρίς θυμό.
Τέλος, θα μας ανακουφίσει να θέσουμε ρεαλιστικές προσδοκίες για τις γιορτές. Σίγουρα, δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για σημαντικές συζητήσεις και αποφάσεις. Από την άλλη, δεν είναι απαραίτητο να φορέσουμε γιορτινό χαμόγελο αν δεν το επιθυμούμε, επειδή είναι Χριστούγεννα. Επιπρόσθετα, δεν υπάρχει λόγος να εξαντληθούμε σε υπερβολικές ετοιμασίες και ανέφικτους στόχους. Ας είμαστε ο εαυτός μας κι ας περάσουμε αυτές τις ημέρες με οδηγό την ψυχική μας ισορροπία. Είναι βέβαιο ότι αυτό είναι το καλύτερο δώρο που μπορούμε να κάνουμε στον εαυτό μας!
Με απλά λόγια, είναι στο χέρι μας να ζήσουμε τις γιορτές που μας ταιριάζουν και να δώσει ο καθένας μας το δικό του νόημα σε αυτές!
(Το άρθρο εμπεριέχει συμβουλευτικό περιεχόμενο και όχι θεραπευτικό. Αν η θλίψη που αισθανόμαστε κι αυτή η μελαγχολία των χριστουγέννων είναι ανυπόφορη, θα μπορούσαμε να κάνουμε μια συνάντηση με έναν ειδικό ψυχικής υγείας.)