Η διπολική διαταραχή, γνωστή και ως μανιοκατάθλιψη, ανήκει στις διαταραχές της διάθεσης. Εμπεριέχεται στο φάσμα των καταθλιπτικών διαταραχών και αφορά περίπου το 2% – 4% του γενικού πληθυσμού, χωρίς διάκριση ανάμεσα στα δυο φύλα. Η διπολική διαταραχή συνήθως εμφανίζεται πρώτη φορά σε πολύ νεαρή ηλικία ή ακόμα και στο τέλος της εφηβείας.
Αιτιολογία
Πρόκειται για μια ψυχική νόσο με απροσδιόριστη ή μη ξεκάθαρη αιτιολογία. Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι τόσο βιολογικοί όσο και περιβαλλοντικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στην ανάπτυξή της. Συνεπώς, μιλάμε για μια γενετική προδιάθεση με την οποία αλληλεπιδρούν σημαντικά γεγονότα ζωής. Για παράδειγμα, η προχωρημένη ηλικία του πατέρα συνδέεται με μεγαλύτερη πιθανότητα διπολικών απογόνων. Ομοίως, πολλοί διπολικοί ασθενείς αναφέρουν μια τραυματική ή εξαιρετικά αγχώδη παιδική ηλικία.
Η διπολική διαταραχή ξεκινάει με ένα επεισόδιο μανίας ή υπομανίας. Στην τυπική της μορφή χαρακτηρίζεται από εναλλαγή επεισοδίων μανίας και κατάθλιψης. Η μανία (υπερβολική/ παθολογική ευφορία) και η κατάθλιψη (υπερβολική/ παθολογική λύπη) είναι τα δυο άκρα, οι δυο πόλοι θα λέγαμε, στο συνεχές της διάθεσης, εξ’ ου και διπολική διαταραχή. Βέβαια, ανάμεσα στα επεισόδια, το άτομο συνήθως βιώνει και περιόδους νορμοθυμίας, δηλαδή «φυσιολογικής» διάθεσης, χωρίς αυτό να είναι απόλυτο.
Διαταραχή με μεγάλο εύρος.
Ο αριθμός, το είδος και η χρονική διάρκεια των επεισοδίων διαφέρει από ασθενή σε ασθενή. Το εύρος λοιπόν της διαταραχής είναι πολύ μεγάλο. Κυμαίνεται από ένα επεισόδιο μανίας σε όλη τη διάρκεια ζωής του ατόμου μέχρι και τη διαρκή εναλλαγή πολλών επεισοδίων. Σε άλλους υπερέχει η κατάθλιψη, σε άλλους η μανία, σε άλλους τα επεισόδια ισομοιράζονται ως προς τη συχνότητά τους. Τέλος, σε ορισμένες περιπτώσεις, το επεισόδιο μανίας έχει ήπια συμπτώματα και χαρακτηρίζεται ως υπομανία.
Η διάγνωση γίνεται βάσει της εμπειρίας του ασθενούς και των οικείων του και της εικόνας που σχηματίζει ο ειδικός ψυχικής υγείας, ψυχολόγος ή ψυχίατρος. Ωστόσο, υπάρχει μια σειρά από κριτήρια που πρέπει να πληρούνται για να διαγνωστεί με ασφάλεια η διπολική διαταραχή.
Διπολική Διαταραχή Τύπου Ι
Όταν η διαταραχή περιλαμβάνει ένα τουλάχιστον μανιακό επεισόδιο, χαρακτηρίζεται ως διπολική διαταραχή τύπου Ι. Τα συμπτώματα τόσο της μανίας όσο και της κατάθλιψης είναι αρκετά έντονα και επηρεάζουν την ψυχοκοινωνική ζωή του ασθενούς. Επιπλέον, μπορεί να παρατηρούνται αντιδράσεις και συμπεριφορές με ψυχωσικά στοιχεία ή/και αυτοκτονικός ιδεασμός.
Διπολική Διαταραχή Τύπου ΙΙ
Όταν η διαταραχή περιλαμβάνει ένα τουλάχιστον υπομανιακό επεισόδιο, χαρακτηρίζεται ως διπολική διαταραχή τύπου ΙΙ. Ο τύπος αυτός διαγιγνώσκεται δυσκολότερα επειδή τα συμπτώματα του ασθενούς δεν είναι ακραία, δεν απειλούν την λειτουργικότητά του και δεν περιλαμβάνουν ψυχωσικά στοιχεία. Επίσης, ένα επεισόδιο υπομανίας μπορεί να αξιολογηθεί από το άτομο ως μια πολύ καλή περίοδος της ζωής του, μια περίοδος δημιουργικότητας και ευεξίας. Κάτι τέτοιο μπερδεύει και δυσκολεύει ακόμα περισσότερο τη διάγνωση.
Διπολική Διαταραχή Ταχείας Εναλλαγής
Όταν η διαταραχή εμφανίζει από 4 και πάνω επεισόδια μέσα στο χρονικό διάστημα ενός έτους, χαρακτηρίζεται ως διπολική διαταραχή ταχείας εναλλαγής. Τα επεισόδια μπορεί να είναι μανιακά, υπομανιακά, καταθλιπτικά ή και μεικτά*.
*μεικτό χαρακτηρίζεται το επεισόδιο κατά το οποίο εκδηλώνονται συμπτώματα μανίας και κατάθλιψης συγχρόνως. Είναι σπάνια περίπτωση και ταυτόχρονα αποτελεί την πιο επικίνδυνη φάση της διπολικής διαταραχής, στην οποία ο κίνδυνος πανικού, χρήσης ουσιών και απόπειρας αυτοκτονίας αυξάνεται δραματικά.
Μανία
Είναι μια περίοδος αυξημένης ευφορίας ή ευερέθιστης διάθεσης και διαρκεί τουλάχιστον μια εβδομάδα. Συνήθως, το άτομο έχει αυξημένη ενεργητικότητα και ελάχιστη ανάγκη για ύπνο. Μάλιστα, υπάρχουν ασθενείς που σε μανιακό επεισόδιο έχουν μέρες να κοιμηθούν. Ο διπολικός ασθενής σε φάση μανίας μοιάζει με έναν άνθρωπο που έχει κάνει χρήση αμφεταμινικών ναρκωτικών ουσιών. Σε επεισόδιο μανίας, συχνά, το άτομο χρειάζεται νοσηλεία γιατί ξεπερνά τον εαυτό του και τα όριά του.
Οι διπολικοί σε επεισόδιο μανίας μπορεί: να μιλούν γρήγορα, δυνατά και ασταμάτητα, χωρίς να επικοινωνούν με τους γύρω τους. Να έχουν σεξουαλική υπερδραστηριότητα και να επιδίδονται σε συνευρέσεις με πολλούς συντρόφους, ίσως και χωρίς προφύλαξη. Να ξοδεύουν μεγάλα χρηματικά ποσά σε άχρηστα πράγματα. Να έχουν υπερβολική αυτοπεποίθηση που να φτάνει σε ιδέες μεγαλείου ή/και να τους οδηγεί σε ενέργειες υψηλού κινδύνου.
Υπομανία
Όλα τα συμπτώματα της μανίας είναι σαφώς ηπιότερα και αρκούν 4 ημέρες για να γίνει η διάγνωση. Δεν υπάρχει ανάγκη νοσηλείας.
Κατάθλιψη
Είναι μια περίοδος με όλα τα χαρακτηριστικά της μείζονος κατάθλιψης και διαρκεί τουλάχιστον 2 εβδομάδες. Ο ασθενής αισθάνεται θλίψη, άγχος, θυμό, απελπισία, ενοχή και απομονώνεται. Συνήθως, παρατηρούνται αλλαγές στον ύπνο και την όρεξη. Άλλα συχνά συμπτώματα είναι η απόσυρση, η απώλεια ενδιαφέροντος για ευχάριστες δραστηριότητες, η αποπροσωποποίηση, το αίσθημα απέραντης μοναξιάς, η ανηδονία, η απουσία κινήτρου και ο αυτοκτονικός ιδεασμός. Σε σοβαρές περιπτώσεις, μπορεί να έχουμε και ψυχωσικά στοιχεία όπως ψευδαισθήσεις ή παραισθήσεις.
Θεραπεία
Η διπολική διαταραχή δεν θεραπεύεται. Η θεραπεία εστιάζει στον έλεγχο των επεισοδίων και στην εξισορρόπηση του ασθενούς. Απαιτείται ο συνδυασμός φαρμακευτικής αγωγής και ψυχοθεραπείας. Είναι μια χρόνια δύσκολη ψυχιατρική ασθένεια που δοκιμάζει τις αντοχές του ασθενούς και των δικών του. Παρ’ όλα αυτά, το άτομο με επιμονή και δέσμευση στη θεραπεία του, μπορεί να ελέγξει το διπολισμό του και να καταφέρει να ζήσει μια ικανοποιητική και ολοκληρωμένη ζωή. Ως διαταραχή είναι συνδεδεμένη με την εξυπνάδα και την δημιουργικότητα. Άλλωστε, πολλές γνωστές και επιτυχημένες προσωπικότητες όπως ο Ανδρέας Παπανδρέου, Ο Βαν Γκογκ, Η Βιρτζίνια Γουλφ, ο Φρανκ Σινάτρα, ο Φράνσις Φορντ Κόπολα κ.α. έχουν διαγνωστεί με διπολική διαταραχή.