Η έννοια των ορίων είναι πολύ διαδεδομένη στην επιστήμη της ψυχολογίας, με εφαρμογή στη θεραπευτική πράξη. Είναι συχνό το φαινόμενο οι άνθρωποι να συνδυάζουν στο μυαλό τους τη λέξη όρια με κάτι το αρνητικό. Θεωρούν ότι τα όρια τους μετατρέπουν σε εγωιστές ή κακούς.
Σε αυτό το άρθρο λοιπόν, θα προσπαθήσουμε να αποσαφηνίσουμε τη σημασία των ορίων. Θα αναδείξουμε τη χρησιμότητά τους. Θα μιλήσουμε για τις κατηγορίες και τα είδη οριοθέτησης. Τα όρια είναι πολύτιμα, για την ομορφιά στη ζωή μας και για την ισορροπία στις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους.
Τα όρια μας βοηθούν να ξεκαθαρίσουμε πού είμαστε εμείς και πού βρίσκονται οι άλλοι. Παράλληλα, ενισχύουν την αυτοεκτίμηση και τον αυτοσεβασμό μας. Η οριοθέτηση λοιπόν είναι ένας τρόπος να περιχαρακώσουμε το ζωτικό μας χώρο, σωματικό, γνωστικό και ψυχοσυναισθηματικό. Γνωρίζουμε ποιοι είμαστε, τι θέλουμε, πως σκεφτόμαστε, τι πεποιθήσεις έχουμε και γενικά τι επιτρέπουμε και τι όχι. Το άτομο που είναι σε επαφή με τον εαυτό του, αισθάνεται πλήρες και εναρμονισμένο με το περιβάλλον του. Τα όρια, του χαρίζουν μια αυθεντικότητα, τόσο στον εσωτερικό του κόσμο όσο και στις εξωτερικές συναναστροφές (κοινωνικές- διαπροσωπικές σχέσεις).
Προσωπικά όρια – κατηγορίες
Σωματικά – φυσικά – Σεξουαλικά όρια:
Αφορούν το ζωτικό μας χώρο, την ιδιωτικότητά μας, τις σεξουαλικές μας προτιμήσεις. Ποιους θέλουμε κοντά και ποιους πιο μακριά μας. Αν επιτρέπουμε το άγγιγμα, από ποιον και πότε το επιτρέπουμε και με ποια δεδομένα. Πώς μας αρέσει να είναι η εμφάνισή μας, τι επιλογές κάνουμε στα ρούχα, στα μαλλιά, στο κορμί μας, στους συντρόφους, στο σεξ κλπ. Πώς προτιμούμε τη σεξουαλική συνεύρεση, τι επιτρέπουμε και τι όχι στον ερωτικό μας σύντροφο.
Πνευματικά – διανοητικά/ γνωστικά όρια:
Αφορούν το σύνολο των ιδεών, των γνώσεων, των σκέψεων και των απόψεών μας. Πόσο σταθεροί είμαστε στα πιστεύω μας, πόσο μας επηρεάζουν οι άλλοι. Με ποιο τρόπο συνδιαλεγόμαστε όταν διαφωνούμε, πώς διαχειριζόμαστε τη σύγκρουση, πόσο προσεκτικά ακούμε τον άλλον. Επίσης, εδώ εντάσσεται το αν έχουμε πίστη σε κάποιο Θεό, γενικότερα σε ανώτερη δύναμη, αν είμαστε θρησκευόμενα όντα ή όχι.
Οικονομικά όρια:
Αφορούν τον τρόπο με οποίο διαχειριζόμαστε τα χρήματά μας και γενικότερα τη στάση μας απέναντι στα οικονομικά. Για παράδειγμα προτιμούμε να είμαστε σπάταλοι ή να αποταμιεύουμε. Επιπλέον περιλαμβάνουν το πως σχετιζόμαστε με τους άλλους, όταν η σχέση διαμεσολαβείται από οικονομικά δεδομένα.
Χρονικά όρια:
Αφορούν το πώς διαχειριζόμαστε το χρόνο μας. Για παράδειγμα είμαστε τύποι του προγράμματος ή της τελευταίας στιγμής. Πώς αντιλαμβανόμαστε τη συνέπεια στα χρονικά περιθώρια, τόσο τη δική μας όσο και των άλλων. Επιπρόσθετα, αφορούν το πόσο ανάγκη έχουμε να σέβονται οι άλλοι τους χρόνους που συμφωνούμε και τι αντίκτυπο έχει στις πεποιθήσεις και τα συναισθήματά μας γι αυτούς.
Κοινωνικά – Συναισθηματικά όρια:
Αφορούν το πώς διαχειριζόμαστε τα συναισθήματά μας. Είναι μια εμβάθυνση των σωματικών ορίων προς τον εσωτερικό μας κόσμο. Αφορούν το ποιους ανθρώπους επιλέγουμε για φίλους ή συντρόφους και με ποια κριτήρια. Το αν έχουμε πρόσβαση στο πως νιώθουμε, αν είμαστε ελεύθεροι να εκφράσουμε αυτό που νιώθουμε και αν αντέχουμε να δεχτούμε την συναισθηματική έκφραση των άλλων.
Τίθεται το ερώτημα…
Όλα τα παραπάνω γίνονται με σεβασμό στην προσωπικότητά μας και στην προσωπικότητα του άλλου;
Ποια είναι η υγιής οριοθέτηση;
Υγιή όρια είναι αυτά που ταιριάζουν σε αυτό που είμαστε. Είναι τα ευέλικτα όρια που αναπροσαρμόζονται ανάλογα με την ανάγκη μας και τη φάση ζωής που βρισκόμαστε. Είναι συνυφασμένα με την αυθεντικότητα και την ανάληψη της προσωπικής μας ευθύνης. Αυτό προϋποθέτει να είμαστε ενήμεροι για το ποιοι είμαστε και που θέλουμε να πάμε.
Πρόκειται για το προσωπικό ταξίδι της ζωής του καθενός από εμάς και απαιτεί δέσμευση στις επιλογές μας. Παράλληλα, χρειάζεται θάρρος, αποφασιστικότητα και δύναμη, προκειμένου να αλλάξουμε ό,τι δεν μας ταιριάζει πια. Να αποχωριστούμε το παλιό όριο και να το αντικαταστήσουμε με ένα νέο, πιο λειτουργικό.
Είναι σημαντικό να νιώθουμε ελεύθεροι να αξιολογούμε τα όρια που θέτουμε και να επανατοποθετούμαστε όταν κρίνουμε ότι το χρειαζόμαστε. Με τον τρόπο αυτό, προστατεύουμε τον ζωτικό μας χώρο, σεβόμαστε τον εαυτό μας και τους άλλους και συνάπτουμε σχέσεις με νόημα.
Δεν προσπαθούμε να επιβάλλουμε αυτό που είμαστε ούτε προσβάλλουμε τον άλλον. Δηλώνουμε τις θέσεις μας και επιλέγουμε την πορεία ζωής που μας αρέσει. Οι άλλοι είναι το ίδιο ελεύθεροι με εμάς, να μας ακολουθήσουν ή να μας απορρίψουν.
Τι μας προσφέρουν τα όρια;
Η θέσπιση ορίων είναι μια δυναμική διεργασία της ζωής. Ξεκινάει από τη βρεφική ηλικία, όπου τα όρια μπαίνουν από το οικογενειακό περιβάλλον. Μεγαλώνοντας κι ανάλογα με τα βιώματά μας, γίνεται ολοένα και πιο προσωπική μας υπόθεση.
Αν δεν οριοθετηθούμε είναι σαν να επιλέγουμε να ζούμε μια ζωή που δεν είναι τελείως δική μας. Μια ζωή που καθορίζεται από τις επιλογές των άλλων περισσότερο από τις δικές μας. Αν δεν μπορούμε να πούμε «όχι» εκεί που χρειάζεται, θυσιάζουμε τον εαυτό μας για τους άλλους, προκειμένου να είναι όλοι ευχαριστημένοι. Ωστόσο, μένει δυσαρεστημένος ο εαυτός μας, γιατί όσο κι αν προσπαθούμε, δεν είναι εφικτό να ευχαριστήσουμε τους πάντες.
Τα όρια μας προφυλάσσουν από την αγωνία και το φόβο του ¨ποιος είμαι¨. Μας βοηθούν να γνωρίσουμε τον εαυτό μας και να διεκδικήσουμε τα θέλω μας. Θέτοντας τον εαυτό μας σε προτεραιότητα και ικανοποιώντας τις ανάγκες μας, δημιουργούμε το χώρο μέσα μας ώστε να σχετιστούμε με τους άλλους πιο ουσιαστικά. Δεν είναι εγωιστικό, όπως πολλοί συνηθίζουν να νομίζουν, το να μεριμνούμε για το εγώ μας. Αντίθετα, είναι αυτο-φροντίδα που οδηγεί σε τόνωση της αυτοεκτίμησής μας.
Αν είμαστε συμφιλιωμένοι με αυτό που είμαστε, γνωρίζουμε μέχρι που αντέχουμε και δεν έχουμε ανάγκη από την κριτική των άλλων για να νιώσουμε όμορφα. Έχουμε την ομορφιά μέσα μας, την επικοινωνούμε στους άλλους και τη μοιραζόμαστε μαζί τους. Έχουμε εμπιστοσύνη στον εαυτό μας και γινόμαστε καλύτεροι σύντροφοι, γονείς, φίλοι κλπ.
Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει πολλούς ρόλους να επιτελέσει. Αν δεν θέσει τα όριά του, είναι πολύ πιθανό να νιώσει έντονο άγχος, λόγω της χαοτικής κατάστασης που βιώνει. Τα διαφορετικά πλαίσια που εναλλάσσονται και έχουν πολλές και ποικίλες απαιτήσεις μπορεί τον κάνουν να νιώσει μπερδεμένος. Εδώ έρχονται τα όρια να υποστηρίξουν το σαφές και το ξεκάθαρο της ύπαρξης. Συνεπώς, ο οριοθετημένος άνθρωπος είναι λιγότερο αγχώδης, πατάει γερά στα πόδια του και είναι πιο ικανός να αντιμετωπίσει τη διαδρομή και διεργασία που ονομάζεται ζωή.